In deze column wil ik u meenemen naar Spanje. Afgelopen zomer heb ik de Camino de Santiago gelopen, de oude pelgrimsroute naar het graf van de apostel Jacobus. Tijdens mijn studie cultuur-en godsdienstpsychologie kwam ik voor de eerste keer in aanraking met deze tocht. Tijdens een vak over interviewtechnieken hadden een aantal medestudenten pelgrims geïnterviewd over hun ervaringen. Als niet-religieus opgevoed, niet-spiritueel aangelegd persoon heb ik gefascineerd zitten luisteren naar deze verhalen. Vooral het verhaal van een jongeman raakte me. Hij vertelde over het weggaan, over het beginnen met wandelen. Over de manier waarop de omgeving reageert op de plannen en de manier waarop mensen onderweg naar je kijken. Het contrast tussen het wandelende leven en de dagelijkse vluchtigheid van wat je achterlaat en wat je tegenkomt. Het fascineerde me.
In de jaren die volgden, sprak ik soms de wens uit dat ik een keer naar Santiago wilde lopen. Maar meestal voegde ik daaraan toe: “later, als ik groot ben”. Bovendien had ik ook wel eens gezegd dat ik Het Kanaal wilde overzwemmen en dat ik de moord op Kennedy wilde oplossen. Losse flodders dus. Tijdens het ontbijt op Tweede Paasdag 2009 sneed ik het onderwerp ‘zomervakantie’ aan. Mijn vriend en ik zouden beide afstuderen dat jaar, dus wellicht konden we wel een mooie reis maken. Mijmerend over warme bestemmingen, opperde mijn vriend opeens: “misschien kunnen we jouw droomreis wel maken”. Verbaasd keek ik hem aan. Ik had geen flauw idee waarover hij het had. Ik? Een droomreis? “We zouden naar Santiago kunnen lopen”, zei hij. Ik denk dat ik ongeveer 2 seconden nodig had om dat idee binnen te laten komen. Toen stond het besluit vast. We gingen naar Santiago.
En zo vertrokken we in alle vroegte op een ochtend in juli met de trein richting Parijs. Van Parijs naar Bayonne, en met een bergtreintje door naar het begin van onze tocht: de voet van de Franse Pyreneeën, een traditioneel startpunt voor Noord-Europeanen. De eerste wandeldagen verliepen boven verwachting. Natuurlijk was er pijn: de knieën hielden niet van het afdalen, en de voeten niet van het extra gewicht van de rugzak. Maar buiten de pijn en de vermoeidheid genoten we van het avontuur. Op de vijfde dag besloten we te overnachten in een klein plaatsje op de top van een berg. De reisgids gaf een aanlokkelijke beschrijving van het plaatsje en prees de zogenaamd ‘evangeliserende herberg’, die door Nederlanders werd geleid. Toen we aan het eind van de middag verhit en vermoeid aankwamen raakten we aan de praat met de hospitaleros. Ze waren niet blij met de omschrijving van ‘evangeliserend’, want volgens hen waren ze dat helemaal niet. Bij het avondeten echter werd gezamenlijk gebeden, werd aan iedere pelgrim het Evangelie van Johannes uitgedeeld om de gehele weg mee te dragen, en werden de pelgrims uitgenodigd voor de Jesus-meditation. De jongeman die de herberg leidde, hield een soort preek, en liet een zeer divers scala aan muziek horen om zijn geloof met ons te delen. We waren overigens, samen met 1 andere pelgrim, de enigen die gehoor hadden gegeven aan de oproep. Toen we na de meditation met de leider praatten, kwam het gesprek al snel uit op de reden om de Camino te lopen. Toen we hem vertelden dat we de tocht liepen uit fascinatie voor de traditie, het geloof en de cultuur, werd hij bijna boos. Hij vroeg wat we van het geloof dachten en toen ik hem antwoordde dat ik erdoor gefascineerd was, barstte hij los. Volgens hem was het ondenkbaar, en zelfs onmogelijk om te zeggen dat je religie fascinerend vindt. Hij wees ons op de dingen om ons heen, en zei dat toch duidelijk zichtbaar was dat God in de schepping aanwezig is. Fascinatie kon je tot op zekere hoogte van verschijnselen hebben, maar wanneer het om geloof ging, moest je een keuze maken en een kant kiezen. Hij maakte zich kwader en kwader en beet ons toe: “hoe kun je nou zeggen dat geloof fascinerend is, als mensen uit naam van geloof elkaar vermoorden?”. Een interessante discussie volgde, maar we kwamen er natuurlijk niet uit. De volgende dag vervolgden we onze weg.
Een paar honderd kilometer verder, bij Najéra, liepen we over een lelijk industrieterrein de stad in. Op de muur van een voormalige meelfabriek, naast een stortplaats vol puin en afgedankte meubels, was door een priester uit een naburig dorp een gedicht geschreven.
Ik geef hier de Nederlandse vertaling:
Stof, modder, zon en regen
dat is de weg naar Santiago
Duizenden pelgrims
en meer dan duizend jaren
Pelgrim, wie roept je?
welke duistere kracht drijft je?
niet de sterrenhemel,
noch de kathedralen
Het is niet de dapperheid van Navarra
noch de wijn van de Rioja
niet de schelpen van Galicië
noch de velden van Castilië
Pelgrim, wie roept je?
welke duistere kracht drijft je?
niet de mensen onderweg
noch de gewoontes van het land
Het is niet de historie of de cultuur
noch de haan van Santo Domingo
niet het paleis van Gaudi
en niet het kasteel van Ponferrada
Ik zie dat alles in het voorbijgaan
en het is een genoegen om te zien
maar de stem die mij roept
voel ik veel dieper in me
De kracht die mij beweegt
de kracht die mij aantrekt
is aan niemand uit te leggen
dat kan alleen "Hij" daarboven.
Deze tekst bleef me bij en ik heb er de rest van de weg naar Santiago over nagedacht. Voordat ik op reis ging, dacht ik juist dat ik op pad ging voor de fenomenen en tradities die in het gedicht worden beschreven, maar gaandeweg ging ik hierover twijfelen. De verhalen van medepelgrims die we ’s avonds in de herbergen tegenkwamen, versterkten deze twijfel. Ik vond het opmerkelijk hoeveel pelgrims een bepaalde drang beschreven die ze gedreven had tot deze keuze. En terugdenkend aan de eerste keer dat ik geraakt werd door de verhalen van een pelgrim, bedacht ik me dat ook ik een soort innerlijke drang had gevoeld. Misschien is het waar wat in het gedicht wordt gezegd, en wordt de pelgrim door een duistere kracht gedreven. Een onverklaarbare drang die ervoor zorgt dat je dergelijke dingen doet. Wie weet kan ik dan ook nog wel eens Het Kanaal overzwemmen... Later, als ik groot ben....
Misschien vraagt u zich af waarom ik u dit alles verteld heb. Wel, ik heb u verteld over de weg die ik ben gegaan afgelopen zomer. En ik heb u verteld over verschillende interpretaties van die weg. Wat ik hiermee wil zeggen, is dat de betekenis van dingen om ons heen niet altijd eenduidig is. Het gedicht spreekt over Hij daarboven, die de pelgrim aanzet om de tocht te maken. De hospitalero in de evangeliserende herberg sprak over de aanwezigheid van God in de schepping, en wilde ons dwingen om ons uit te spreken over het geloof. Aan de andere kant waren er mensen in onze omgeving die hoopten dat we niet te zweverig of religieus zouden worden van deze tocht. Religie heeft voor sommige mensen een negatieve bijsmaak, en wordt door hen als achterhaald gezien. Kortom, de invulling en waardering die mensen geven aan geloof is heel divers.
En dat maakt het voeren van een dialoog over dit onderwerp niet eenvoudig. Het gevaar loert dat je langs elkaar heen praat, en vanuit de eigen overtuiging de andere mening negeert. Dit is ook wat we in de politiek en in de samenleving zien de afgelopen jaren. Zowel religiecritici als religiefanaten hebben hun eigen vaststaande overtuiging en zijn niet bereid de standpunten van de andere partij serieus te nemen. Het is alsof de beide partijen een eigen weg zijn gegaan. Soms kruisen de wegen elkaar, maar ze hebben een ander verloop, waardoor het, nu ze eenmaal zo ver uit elkaar liggen, bijzonder lastig is om met elkaar te kunnen praten. Ik kan geen oplossing bieden voor dat probleem. Ik kan slechts een aanzet geven. En dat doe ik met de definitie van Paul Valéry over religie. Hij zegt: “Een religie verschaft mensen woorden, handelingen, gebaren en ‘denkbeelden’ voor de omstandigheden waarin zij niet weten wat te zeggen, wat te doen, wat te denken”. De weg die iemand kiest, biedt de woorden, handelingen, gebaren en denkbeelden waarover Valéry het heeft. Verschillende wegen zijn als verschillende religies, en als we alsmaar doorlopen, komen we misschien wel bij ons doel, maar zoals iedere pelgrim weet, is de weg die je gaat belangrijker dan het doel dat je bereikt. Wanneer nu in de hedendaagse discussies de partijen mijlenver uit elkaar liggen, en langs elkaar heen praten, kan het geen kwaad een stap terug te doen, en te kijken naar de weg die ingeslagen is. Als we dat allemaal doen, krijgen we elkaar op gegeven moment weer in het vizier. En op dát moment kunnen we verder praten.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten